سید محمود نجاتی حسینی (خراسانی)^۱

^۱ دین پژوه – مدیر گروه دین انجمن انسان شناسی ایران                     nejati.hosseini@gmail.com

چکیده

وجود پتانسیل‌های فرهنگی و معنوی دین برای ایجاد جهانی عاری از خشونت  که می‌تواند منجر به  فراهم ساختن زیست‌گاهی انسانی مملو از ایده‌های تفاهمی و رویه‌های مسالمت‌آمیز شود، برای بحث موضوعی است سهل، ممتنع و متناقض‌نما (پارادوکسیکال ) است. بحث ازاین مقوله سهل است، ‌به این خاطر که فلسفه دین و گوهر ایمانی اعتقادی آن که بر نجات و سعادت انسان و اخلاق‌مداری و انسان‌دوستی استوار است موکد برصلح‌گرایی است. اما ممتنع است،‌ زیرا فرهنگ دینی و رویه‌های دین‌ورزان و ایده‌های متولیان رسمی دین و کردارهای اجتماعات دینی در مواردی متمرکز بر جنگ‌گرایی‌اند. اما پارادوکسیکال است، به این سبب که ادیان ابراهیمی نوعی”اصل جنگ عادلانه” را نیز ذیل عنوان “جهاد مقدس” تشریح، توجیه و توصیه می‌کنند.

اینها واقعیت‌های فرهنگی وتاریخی و الاهیاتی هستند که مساله دیدگاه‌های مبنایی که پشتوانه این تزهای متناقض در الاهیات ادیان ابراهیمی هستند را طرح می‌کند. همچنین این که در نزاع میان حقیقت فلسفی دین و واقعیت فرهنگی دین، الاهیات صلح انسانی مطرح است یا  الاهیات جنگ عادلانه، خود مساله‌ای است قابل تامل برای تبیین ماهیت صلح پژوهی دینی با تاکید بر الاهیات ابراهیمی.

اما ایده اصلی  مقاله حاضر این است که بن‌مایه الاهیاتی تزهای مرتبط با “جنگ دینی” یا “صلح دینی”از طریق ارجاع به  منظرهای “انحصارگرایی دینی”( این که تنها یک دین بر حق است و می‌تواند راه رستگاری باشد )،”شمول‌گرایی دینی” ( این که ادیان دیگر نیز نسبتا حظی از برحق  بودن دارند و می‌توانند راه نجات و رستگاری را نشان دهند ) و ” کثرت‌گرایی دینی”( این که همه ادیان بالسویه بر حق‌اند و می‌توانند راه نجات و رستگاری را به شیوه خاص خود نشان دهند) امکان پذیرند.

به همین منوال مفروض شالوده‌ای مقاله نیز، در نسبت با این ایده، این است که  از این لحاظ و با تاکید بر”الاهیات فرهنگی”( الاهیاتی که نقطه تمرکز آن بر کثرت‌گرایی فرهنگی، چندفرهنگ‌گرایی و تقویت امر بینافرهنگی دینی است ) می‌توان گفت که “کثرت‌گرایی دینی” زمینه فرهنگی اجتماعی مساعد برای تقویت و توسعه “صلح دینی” ( ایجاد صلح و کمک به صلح از طریق آموزه‌های ادیان و عملکردهای اجتماعات و سازمان‌های و نهادهای دینی  و رویه‌های دین‌داران) است.

اما این مقاله با وجود تاکید بر اهمیت این نوع مسایل واقعی ذکر شده که مرتبط با صلح دینی و جنگ دینی‌اند، صرفا بر بازخوانی مبانی تئوریک مندرج در دیدگاه‌های الاهیات فرهنگی صلح دینی متمرکز است ، چون معتقد است برای فهم هر گونه صلح دینی از منظر دین پژوهی لازم است از نو نگاهی دیگر به الاهیات صلح در پرتوی مسایل جدید داشت. کلیدواژه: الاهیات فرهنگی، ‌الاهیات صلح، الاهیات جنگ عادلانه، صلح دینی، فرهنگ صلح، صلح پژوهی

مشاهده مقاله